Ten znakomity prawnik, jeden z najwybitniejszych romanistów polskich, późniejszy dziekan Wydziału Prawa oraz rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, urodził się 2 grudnia 1834 roku w Dolnej Wsi pod Myślenicami. Po uzyskaniu matury w roku 1852 rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie zaledwie sześć lat później uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. Ueber das materielle Strafrecht der Katholischen Kirche, napisanej pod kierunkiem Karola Bernarda Hieronima Esmarcha. Wówczas jeszcze pracował w Prokuratorii Skarbu w Krakowie.

Niedługo po uzyskaniu stopnia doktora nauk prawnych, stanął Fryderyk Zoll przed możliwością objęcia kierownictwa Katedry Prawa Rzymskiego swojej Almae Matris. W związku z ogłoszeniem przez cesarza Franciszka Józefa dyplomu październikowego w 1860 roku, w Uniwersytecie Jagiellońskim dążono do przywrócenia wykładów w języku polskim. W tamtym czasie funkcję kierownika Katedry Prawa Rzymskiego na Wydziale Prawa pełnił pochodzący z Pragi romanista Gustaw Demelius. Dr Fryderyk Zoll uzyskawszy najpierw w 1862 roku habilitację na podstawie rozprawy pt. O skardze negatoryjnej w prawie rzymskim, objął w 1863 roku, w następstwie prof. G. Demeliusa kierownictwo Katedry Prawa Rzymskiego i sprawował je nieprzerwanie przez następne czterdzieści cztery lata. W tymże 1863 roku został Fryderyk Zoll starszy profesorem nadzwyczajnym, a dwa lata później profesorem zwyczajnym prawa rzymskiego.

Od 1864 roku był członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, przekształconego w 1872 roku w Akademię Umiejętności. Był najpierw jej członkiem czynnym, a następnie (od 1878 roku) przewodniczącym komisji prawniczej. W roku 1887 został przewodniczącym Wydziału Historyczno-Filologicznego, zaś od roku 1890 aż do śmierci w roku 1917 pełnił funkcję wiceprezesa Akademii Umiejętności.

Zasiadał jako rektor UJ w Sejmie Krajowym, zaś w roku 1883 uzyskał mandat poselski do Sejmu Galicyjskiego z powiatu wadowickiego. Funkcję tę pełnił aż do roku 1902. W tym czasie zaangażował się w obronie interesów polskich w spór z Węgrami o Morskie Oko (Spór Galicji i Węgier o Morskie Oko, 1884).

Profesor Fryderyk Zoll starszy aż pięciokrotnie pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a dwukrotnie piastował godność rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pełnił także funkcję kuratora Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa UJ – w latach 1863-1876.

Od cesarza Franciszka Józefa otrzymał tytuł urzędującego radcy dworu oraz uzyskał dożywotnie członkostwo Izby Panów austriackiej Rady Państwa. Następnie został przez cesarza nobilitowany do stanu szlacheckiego w 1906 roku.

Profesor Fryderyk Zoll starszy zmarł 1 kwietnia 1917 roku.

Wacław Osuchowski, przedstawiając sylwetkę prof. Fryderyka Zolla wskazał, że jego działalność naukowa podążała w trzech kierunkach. Pierwszym było zapoznanie polskiej nauki z osiągnięciami romanistyki światowej. Działając na tej niwie prof. F. Zoll opublikował liczne recenzje prac naukowych poświęconych prawu rzymskiemu. Ogłaszał je w czasopismach polskich (z których najważniejsze to Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne oraz Przegląd Prawa i Administracji) i zagranicznych (w szczególności w Zeitschrift für das Privat und öffentliche Recht der Gegenwart oraz w Kritische Vierteljahresschrift für Gestetzgebung und Rechtswissenschaft). Imponującą liczbę recenzji autorstwa prof. F. Zolla, publikowanych nieprzerwanie przez czterdzieści lat przedstawił Wacław Osuchowski: „dzięki tej mozolnej, a jakże dla nauki polskiej cennej pracy udostępnił Zoll polskim prawnikom zapoznanie się z najwybitniejszymi pozycjami polskiej i obcej literatury romanistycznej” [W. Osuchowski, s. 261]

Kolejnym kierunkiem działalności naukowej prof. F. Zolla były badania źródłoznawcze. Jego zainteresowania w tym zakresie zaowocowały opublikowaniem rozpraw: O składzie senatu rzymskiego na zasadzie ustawy Ovinia (1885) oraz O krytycznych badaniach tekstu zbiorów justyniańskich (1892), a następnie dwuczęściowej Historii prawodawstwa rzymskiego (w latach 1902 i 1906).

Zainteresowania naukowe prof. F. Zolla objęły również rzymskie prawo zobowiązań. Wskazać należy przede wszystkim pracę O pojęciu zobowiązania z szczególnym uwzględnieniem nowej teorii Brinza (1874). Analizował tu w świetle nowych poglądów romanistyki włoskiej i niemieckiej pojęcie rzymskiej obligatio oraz przedstawił własną koncepcję podmiotu i przedmiotu zobowiązania. Ważny wydaje się przyczynek do wyjaśnienia C. 8,53,34,4, w którym podjął prof. F. Zoll zagadnienie ustawodawczych wymogów darowizny, gdy jej przedmiotem była renta ustanowiona na rzecz obdarowanego. Zainteresowania prof. F. Zolla obejmowały rzymskie prawo spadkowe (O podstawie rzymskiego prawa spadkowego w porównaniu z dzisiejszymi prawodawstwami, 1889), a przede wszystkim prawo rzeczowe. Poświecił mu wspomnianą już rozprawę habilitacyjną, a także kilka innych prac: O prawie na rzeczy własnej »ius in re propria« ze stanowiska prawa rzymskiego (1881), Kilka uwag o błędzie właściciela ze względu na swoją własność ze stanowiska prawa rzymskiego (1882) oraz O służebnościach osobistych w prawie rzymskim i w nowszych ustawodawstwach (1911).

Najwybitniejszym dziełem prof. F. Zolla starszego są bez wątpienia jego Pandekta, czyli nauka rzymskiego prawa prywatnego. Obejmowały początkowo trzy tomy, które ukazywały się sukcesywnie począwszy od 1888 roku przez następnych dwadzieścia lat. Obejmujący część ogólną tom pierwszy doczekał się drugiego wydania w 1906 roku. Prawo rzeczowe zostało opracowane w drugim tomie Pandektów, który ukazał się najpierw w 1888 roku, a następnie w 1913 roku. Tom trzeci obejmujący prawo zobowiązań ogłoszono drukiem po raz pierwszy w roku 1910. Opracowanie rzymskiego prawa rodzinnego i spadkowego nie doczekało się publikacji za życia prof. F. Zolla starszego. Pozostawił je w rękopisie, który został udostępniony przez rodzinę romanisty profesorowi Zygmuntowi Lisowskiemu. Kompletne wydanie Pandektów ukazało się w 1920 roku, przy czym do tomu pierwszego została włączona skrócona wersja Historii prawodawstwa rzymskiego.

Profesor F. Zoll przywiązywał wielką wagę do działalności dydaktycznej. Uważał, że nauczanie prawa rzymskiego łączone z zapoznawaniem studentów z egzegezą źródeł stanowi podstawowy element wykształcenia prawniczego. Swoje poglądy w zakresie nauczania prawa rzymskiego wyrażał kilkakrotnie. Najpierw w pracy O wykładach prawa rzymskiego i obowiązującego prawa cywilnego w Uniwersytetach austriackich (1873), następnie w rozprawie O nauce prawa rzymskiego w naszych uniwersytetach (1893). W pracy pt. O naukowym stanowisku prawa rzymskiego po zaprowadzeniu kodeksu cywilnego w Niemczech (1900) wskazywał, że podstawą wykładu prawa rzymskiego powinno być prawo klasyczne oraz że konieczne jest zapoznawanie studentów z historycznym rozwojem poszczególnych instytucji. Podkreślał fundamentalne znaczenie egzegezy źródeł i zaznaczał, że rzymskie prawo klasyczne jako twór doskonały powinno zostać oddzielone od wykładów prawa cywilnego.

Literatura:

J. Kodrębski, Prawo rzymskie w Polsce w XIX w., Łódź 1990, s. 249-256.

W. Osuchowski, Nowe kierunki badań romanistycznych w Polsce. Fryderyk Zoll starszy (1834-1917) [w:] M. Patkaniowski (red.), Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1964, s. 259-268.

M. Patkaniowski, Il diritto romano nell’Università Jagellonica di Cracovia dall’Epoca dell’Illuminismo ai tempi nostri [w:] Studi in onore di Edoardo Volterra, t. IV, Milano 1971, s. 81-104.

K. Pol, s.v. Fryderyk Zoll starszy, Poczet prawników polskich, Warszawa 2000, s. 279-292.

J. Sondel, Fryderyk Zoll (starszy) [w:] J. Stelmach (red.), W. Uruszczak (red.),Uniwersytet  Jagielloński. Złota księga Wydziału Prawa i Administracji, Kraków 2000, s. 155-161.

J. Sondel, s.v. Fryderyk Zoll starszy, Słownik historii i tradycji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 1492-1493.

A. Śródka, s.v. Fryderyk Zoll st., Uczeni polscy XIX – XX stulecia, t. IV, Warszawa 1998, s. 615-617.

P.M. Żukowski, Zoll Fryderyk Franciszek, sen. [w:] D. Malec (red.), Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Tom II 1780-2012, Kraków 2014, s. 599-601.

 

opracowała Karolina Wyrwińska