Właśnie na nowo ukazały się, jako „Dzieła wybrane” t. 1-4, prace z prawa cywilnego Profesora Alfreda Kleina (1921–2001), profesora Uniwersytetu Wrocławskiego. Rok 2021 jest poczwórną rocznicą. W tym roku mija bowiem 100 lat od urodzin prof. Alfreda Kleina, 60 lat od obrony Jego pracy doktorskiej „Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego”, której recenzentami byli prof. Franciszek Longchamps de Bérier (1912–1969) i prof. Kazimierz Przybyłowski (1900–1987). Mija w tym roku także 30 lat od przejścia prof. A. Kleina na emeryturę i 20 lat od Jego śmierci.
Przygotowania i wyboru do ponownego wydania prac podjęli się: mgr Grzegorz M. Tracz, asystent w Katedrze Prawa Rzymskiego UJ oraz mgr Kacper Łądkowski, do końca roku akademickiego 2020/21 słuchacz seminarium: „Prawo rzymskie i porównawcze”. Dzieła wybrane wstępem opatrzyła prof. Elwira Marszałkowska–Krześ – dyrektor Instytutu Prawa Cywilnego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii UWr i prof. Piotr Machnikowski – kierownik Zakładu Prawa Cywilne i Prawa Prywatnego Międzynarodowego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii UWr.
Na „Dzieła wybrane” składają się cztery tomy zbierające najważniejsze prace prof. A. Kleina. Tom pierwszy zawiera pracę „Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego”. Tom drugi „Ustawowe prawo odstąpienia od umowy wzajemnej”, zaś tom trzeci stanowi praca „Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego”. W tomie czwartym zebrane są mniejsze prace, które ukazały się w różnych czasopismach lub pracach zbiorowych, a wśród nich:
- Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i inne zdolności a klasyfikacja zdarzeń prawnych
- Pojęcie umowy i stosunku zobowiązaniowego kontraktacji według k.c.
- Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej a deliktowej
- Istota solidarności biernej a stosunki prawne odpowiedzialności
- Zawarcie umowy
- Wykonywanie umów i odpowiedzialność
- Problem trybu zawarcia umowy w wykonaniu umowy przedwstępnej
- Ewolucja pojęcia nieruchomości w polskim prawie cywilnym
- Ewolucja instytucji osobowości prawnej
- Osobowość prawna – zmiany i kierunek ewolucji
- Kilka uwag w kwestii charakteru prawnego odpowiedzialności za szkodę legalną
- Charakter prawny organów osób prawnych
- Skutki prawne braku współdziałania wierzyciela z dłużnikiem
- Problem jednostronnego ukształtowania czasu trwania zobowiązaniowego stosunku prawnego o charakterze ciągłym
We wstępie do A. Klein, Dzieła wybrane, t. 1. Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Kraków 2021, s. VI-VII o twórczości prof. A. Kleina napisano: „Punktem wyjścia dla jej stworzenia były osiągnięcia ogólnej teorii prawa z połowy XX w., która z nieosiągalną dla ówczesnej cywilistyki precyzją opracowała podstawowe pojęcia prawne, takie jak norma prawna, obowiązek i uprawnienie. Te pojęcia Alfred Klein zastosował, z ogromną wnikliwością, do analizy prawa cywilnego. Słowo „analiza” wydaje się tu szczególnie istotne, gdyż metoda badawcza Autora była wybitnie analityczna. Jej najważniejszym elementem było wydobycie z tekstu prawnego i precyzyjne opisanie wszystkich, nawet najsubtelniejszych sposobów określania przez ustawodawcę sytuacji prawnej adresatów norm prawnych i zbudowanie z nich spójnego, całościowego ujęcia. Przedmiotem tego całościowego ujęcia nie była jednak oderwana sytuacja prawa podmiotu, ale jego sytuacja prawna względem innego czy innych podmiotów prawa. Pojęcie stosunku prawnego, przez którego pryzmat Alfred Klein patrzył zarówno na zobowiązania, jak i na prawo rzeczowe czy osobowość prawną, jest kluczem do zrozumienia Jego wizji prawa prywatnego. Widział je bowiem jako sieć relacji łączących osoby, zbudowanych z ich uprawnień i obowiązków względem siebie.
Nie jest to wizja holistyczna i nie pretenduje do takiego statusu. Nie wyjaśnia, jakie dobra czy wartości urzeczywistnia bądź powinno urzeczywistniać tak rozumiane prawo prywatne. Realia PRL, w których Autor pracował, nie sprzyjały zresztą takim rozważaniom; nie mogły one doprowadzić do żadnych wartościowych i trwałych wniosków. Jest to jednak, jak sądzimy, pierwsza w polskiej nauce spójna i teoretycznie poprawna koncepcja badania i wyjaśniania prawa prywatnego. Jej szczegółowość i wysoki poziom można docenić dzięki samym tekstom publikowanym w tym zbiorze. Aby zrozumieć jej doniosłość, trzeba jednak spojrzeć na nią w kontekście historycznym. Posługując się analogią i odwołując się do tak lubianej przez Profesora muzyki – żeby ocenić doniosłość dorobku Ludwiga van Beethovena (czy Charliego Parkera albo Jimiego Hendrixa – forma muzyczna nie ma tu znaczenia) nie wystarczy dzisiaj postawić jego dzieła w rzędzie wszystkich dokonań twórców w danej dziedzinie. Trzeba umieć dostrzec to, jak wpłynęły one na dalszy rozwój swojego gatunku – jak dalece odbiegały od dzieł wcześniejszych i ile z jego wpływów utrwaliło się w późniejszych dokonaniach. Trzeba więc sięgnąć do Bacha i Mozarta (czy jazzu nowoorleańskiego i swingu albo rhythm and bluesa i Beatlesów). Każdy, kto zada sobie trud szerszego spojrzenia, zauważy myśl Alfreda Kleina w najnowszej polskiej nauce prawa cywilnego i dostrzeże, że polską cywilistykę da się łatwo podzielić na okresy przed i po publikacji obu Elementów oraz Ustawowego prawa odstąpienia”.
Recenzentem pracy doktorskiej A. Kleina był prof. F. Longchamps de Bérier. Uwagi poczynione przez Recenzenta można rozszerzyć na pozostałe prace prof. A. Kleina, które stanowią kontynuację badań rozpoczętych rozprawą doktorską.
„Pragnę wyrazić Koledze Fiemie moją prawdziwą wdzięczność za to, że zaprosiwszy mnie życzliwie do sprawy, dał mi okazję uczestniczenia w dzisiejszym przewodzie doktorskim. Mam wielką estymę dla środowiska, w którym takie prace dojrzewają, najwyższe uznanie dla atmosfery naukowej, która w nim panuje, i coś niecoś z zazdrości dla tematu”. (F. Longchamps de Bérier, Ocena pracy doktorskiej Alfreda Klein „Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego”, s. 13)
„Każdy z nas wie, że w wielu systemach prawa cywilnego, a między innymi w naszym kodeksie zobowiązań, znane są takie określenia, jak świadczenia podzielne i niepodzielne, umowy odpłatne i darme, zobowiązania jednostronne i dwustronne, umowy wzajemne itd. Pewna tradycyjna systematyka stosunków obligacyjnych towarzyszy temu utarta w wykładach, komentarzach, podręcznikach. I otóż okazuje się przy bardziej krytycznym spojrzeniu, że odpowiednie podziały wcale nie są jasne; czasem zawodzą, jako kryteria, czasem nawet są wręcz niecelowe wobec zjawisk życia prawnego, czyli jak mówi prawnik tracą sens. Przyczyna leży w braku szerszej, uporządkowanej podstawy dla takich podziałów. […] Jako generalną, uporządkowaną podstawę dla tych podziałów stosuje Autor ów zbudowany przez siebie model pojęciowy. Skorygowane podziały staja się nieporównanie bardziej zrozumiałe i celowe, a zarazem sprawdza się przydatność modelu pojęciowego wobec prawa prywatnego” (F. Longchamps de Bérier, Ocena…, s. 1-2)
Prace prof. A. Kleina mają znaczenie zarówno dla praktyki…
„Niesporny jest postulat łączenie teorii z praktyką; otóż dla jego realizacji trzeba mieć co łączyć z praktyką, trzeba właśnie teorii, odnawianej i kontrolowanej”. (F. Longchamps de Bérier, Ocena…, s. 10)
…jak i dla dydaktyki prawa.
„Czy nowe spojrzenie na stosunek obligacyjny i rewizja owych podziałów, zbyt utartych w tradycji naukowej, nie będą przydatne przede wszystkim w dydaktyce uniwersyteckiej? Nie zapominajmy o dydaktyce prawa, o jej zupełnie szczególnym znaczeniu: Dydaktyka jest jedną z najważniejszych dróg, którymi prawnicza wiedza teoretyczna służy życiu – najlepszą może z tych dróg, na jakie nas stać; jest też zarazem szlachetnym źródłem wielu impulsów dla badań. Otóż nie dawajmy studentom podziałów niejasnych, nie uczmy języka martwego! A te właśnie sprawy praca koryguje, wyjaśnia, ożywia”. (F. Longchamps de Bérier, Ocena…, s. 10)
Choć prace są wymagające, to jednak…
„Wieloletni nawyk sprawia, że nie mogę się powstrzymać od krytyki redakcyjnej tego, co czytam. Rzadko się trafia z taką dbałością napisana praca – i chciałbym jako redaktor mieć zawsze do czynienia z surowcem tak wysokiego gatunku”. (F. Longchamps de Bérier, Ocena…, s. 8).
Książki można znaleźć pod adresem: https://akademicka.com.pl/index.php?a=2&co=Alfred%20Klein&szukaj=1&gdzie=000010
