Nakładem Wydawnictwa Sejmowego ukazała się książka "O wolność słowa i religii. Praktyk ai teoria" pod redakcją dra Krzysztofa Szczuckiego (UW) i ks. prof. Franciszeka Longchamps de Berier (UJ).
Spis treści:
Część 1: O ochronie wolności religii i słowa w Polsce
Tomasz Sokołowski/ Prawo cywilne o naruszaniu wolności religijnej
Krzysztof Szczucki/ Kryminalizacja na przykładzie przestępstwa obrazy uczuć religijnych
Krzysztof Koźmiński, Jan Rudnicki/ Penalizacja propagowania totalitarnego ustroju państwa
Część 2: Konflikty z wolnością religii i słowa w tle
Paweł Wojciechowski/ O religijnym i prawnym znaczeniu uboju rytualnego
Adam Szafrański/ O ograniczenie dostępu dzieci do pornografii w Internecie
Michał Zawiślak/ O ekspozycji symboli religijnych w budynkach publicznych
Część 3: Ze świata o wolności słowa i religii
Christine Mengès-Le Pape/ Francuska laickość a wolność religii
ks. Franciszek Longchamps de Bérier/ Powracające pytania o wolność wyrazu w Stanach Zjednoczonych
Ireneusz Kamiński/ Wolność wypowiedzi a ochrona uczuć wierzących w Europejskim Trybunale Praw Człowieka
Część 4: Istota wolności wobec ich konfliktów
Izabela Lewandowska-Malec/ Wolność słowa człowieka a wolność słowa obywatela
Marcin Olszówka/ Zasada autonomii i niezależności a granice wolności słowa
Mateusz Nocuń/ Wolność do posłuszeństwa normom religijnym
Część 5: W poszukiwaniu źródeł wolności religii i słowa
Michał Mrozek OP/ Założenia aksjologiczne wolności wypowiedzi i religii
ks. Andrzej Draguła/ Od teologii do prawa wobec obrazy uczuć religijnych
jedne z rozdziałów powszechnie dostępny
Słowo wstępne redaktorów:
Wolność religii i wolność słowa to jedne z najbardziej podstawowych zasad państwa respektującego i urzeczywistniającego przyrodzoną oraz niezbywalną godność człowieka. Trudno wyobrazić sobie kraj mogący wciąż nazywać się demokratycznym państwem prawa, a zarazem nie rozpoznawać szczególnej funkcji godności człowieka i silnie powiązanych z nią wolności sumienia i wyznania oraz wolności wypowiedzi. Waga tych zagadnień wydaje się być szczególna i doświadczenie wynikające z dziejów ludzkości potwierdza ich fundamentalny charakter. Świadczy o nim osobista świadomość konieczności zapewnienia jednostce autonomii w obszarze jej stosunku do sacrum oraz ekspresji własnych przekonań. Nie bez znaczenia jest naturalne dążenie jednostki do pozyskania jak największej liczby zwolenników propagowanych przez nią koncepcji.
Żyjemy w szczególnym okresie, kiedy po chybionej prognozie końca historii, możemy uczestniczyć lub przynajmniej obserwować spór cywilizacyjny. Jest on w poważnej mierze refleksem problematyki dwóch wolności, o których dyskusja na poniższych kartach. Przez pewien czas – poczynając od rewolucji francuskiej i zmian wynikających z paradygmatu oświeceniowego – mogło się wydawać, że przesuwanie religii całkowicie do sfery prywatnej stanowi dobrą receptą na uniknięcie konfliktów wyznaniowych i zapewni każdemu możliwość życia w sposób odpowiadający własnym wyobrażeniom. To dziś najlepiej widoczne we francuskim modelu stosunku państwa do religii. Wszelako nie jedyny jest to model w Europie i wcale nie najlepszy. Zderzenie z zupełnie innym pojmowaniem religijności oraz jej relacji do państwa spowodowało poważne konflikty, wynikające z dramatycznych różnić w doborze wartości podstawowych, kierujących życiem skonfliktowanych wspólnot, a także brakiem poczucia potrzeby wzajemnego zrozumienia. Prowadzi to do licznych sporów, skutkujących nawet zamachami terrorystycznymi i konfliktami zbrojnymi.
Trudności związane z wolnością religii i wolnością słowa, a także konfliktami między wnioskami wynikającymi z tych wartości, możliwe są do zaobserwowania także w skali krajowej. Co jakiś czas mamy okazję w Polsce uczestniczyć w debacie o miejscu religii w przestrzeni publicznej oraz o zakresie wolności słowa. Nierzadko spór dotyka właśnie samej istoty relacji między wolnością religii a wolnością słowa. Nie są to może przypadki bardzo częste, ale i tak wymagają uwagi, zwłaszcza ze względu na bardzo ważną rolę, jaką pełnią w społeczeństwie wartości leżące u podstaw tych konfliktów.
Każdy ma prawo do wolności myśli i wypowiedzi, każdemu też należy zapewnić wolność sumienia i religii. Nikt tego na poważnie nie będzie dziś kwestionował. Tak przynajmniej w sferze deklaracji. Co innego, gdy powstają szczegółowe pytania w związku z konkretnym ludzkim postępowaniem. Wszystko niby wiadomo: wolności chce się chronić, a prawa przestrzegać, lecz oto spontaniczne czy złośliwe zachowanie władz lub obywateli wywołuje poczucie niesprawiedliwości i pokrzywdzenia. Powstaje ono u osób, które tylko wyrażają swe najgłębsze przekonania lub postępują zgodnie z wiarą. Zwłaszcza w takich wypadkach musi czuwać społeczeństwo, które pragnie realizować zasadę dobra wspólnego. Wtedy dopiero sprawdza się moc i znaczenie szczytnych postanowień ogólnych. Musi czuwać każdy, kto sam chce się cieszyć wolnością słowa i religii. Władza naturalnie, choćby tylko podświadomie będzie szukać sposobów tłumienia wypowiedzi nieprzychylnych i patrzeć z podejrzliwością na nonkonformistyczne postawy religijne. Człowiek powinien się uczyć pogodnego przyjmowania krytyki oraz tolerancji wobec cudzych zachowań. Po pierwsze, nie każdy musi wierzyć tak, jak ja, i nie każdy musi, jak ja, myśleć. Po drugie, należy brać pod uwagę i tę możliwość, że przynajmniej w pewnym zakresie nie mam racji. Jasne, że podstawowe pytania dotyczyć będą również granic wolności wypowiedzi i praktykowania. Wtedy jednak trzeba badać, czy pojedyncze rozwiązania nie stają się niebezpiecznymi krokami ku próbom realnego ograniczania wolności religii lub słowa.
Przedkładana książka stara się dyskutować poszczególne przypadki i stawiać trudne pytania, aby podprowadzić czytelników ku przyjmowaniu wolnościowych rozstrzygnięć, ale i postaw. To więc raczej model indukcyjny niż dedukcyjny, do którego przywykliśmy w pracach na podobnie podstawowe tematy. Wykorzystuje swój charakter pracy zbiorowej, aby zwiększać pole różnorodności i przypomnieć, jak żywy i wieloaspektowy bywa świat oczekiwań wiązanych z wolnością religii i wypowiedzi, niezależnie od poziomu przemyśleń na temat ich poszanowania. Wskazanym celom została podporządkowana struktura publikacji, podzielonej na pięć części. Pierwsza mówi o ochronie wolności religii i słowa w Polsce, głównie w aspektach praw cywilnego i karnego. Druga ją uzupełnia, zajmując się ważnymi ostatnio polskimi konfliktami z wolnością religii i słowa w tle: wokół wywieszania symboli religijnych w budynkach publicznych, w związku z ubojem rytualnym oraz próbami ograniczenie dostępu dzieci do pornografii w Internecie. Trzecia stara się dać kontekst prawno-porównawczy bogaty najnowszymi cudzymi doświadczeniami: francuskimi, amerykańskimi oraz widzianymi z perspektywy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Część czwarta zbliża ku istocie wolności wobec ich konfliktów, piąta kieruje ku poszukiwaniu źródeł aksjologicznych i teologicznych, aby rozumieć ich znaczenie dla prawa w sferze wolności wyznania oraz wypowiedzi.
Książka oddawana do rąk czytelnika powstała dzięki współpracy pracowników naukowych, doktorantów i studentów wydziałów prawa Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, skupionych wokół kół naukowych „Utriusque Iuris” oraz „Ti Estin Aletheia”. Stanowi pokłosie już czwartej inicjatywy naukowej tego środowiska akademickiego. Pracę skoncentrowano na problematyce, która ma swoje źródło w filozofii prawa i prawie konstytucyjnym, ale z próbą przełożenia teoretycznych koncepcji na język poszczególnych dogmatyk prawniczych. Wszystko po to, aby umożliwić zastosowanie ich nie tylko w niezwykle ważnych rozważaniach akademickich, lecz również w procesie stanowienia i stosowania prawa. Badania nad wolnością religii i wolnością słowa stanowiły kontynuację wcześniejszych projektów, które zostały podsumowane w monografiach: „Współczesne wyzwania bioetyczne”, „Prawo naturalne – natura prawa” i „Dobro wspólne. Teoria i praktyka”.
Tym razem praca zbiorowa proponuje udział w tworzeniu forum żywej dyskusji o roli wolności religii i wolności słowa w działaniu państwa. Nie bez znaczenia pozostaje relacja tych wolności do innych praw i wolności, co prowadzi do konieczności wypracowania kryteriów rozstrzygania kolizji między nimi, tak aby zapewnić harmonijne funkcjonowanie systemu prawnego. Zagadnienia te stały się przedmiotem rozważań pracowników naukowych reprezentujących różne gałęzie prawa, dzięki czemu udało się zbudować perspektywę multidyscyplinarną, pozwalającą w sposób pogłębiony i wieloaspektowy przeanalizować problemy wynikające z treści dwóch wolności oraz z relacji między nimi. Z pomocą przedstawianej publikacji chcemy zachęcić środowisko prawnicze, a przede wszystkim najmłodszych adeptów, do krytycznego spojrzenia na zastane regulacje.
Projekt naukowy „O wolność słowa i religii. Praktyka i teoria” nie miałby szans powodzenia, gdyby nie pomoc wielu życzliwych osób oraz instytucji. Dziękujemy Komisji Ustawodawczej Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji, a zwłaszcza jej przewodniczącemu posłowi Jerzemu Szaramie za umożliwienie przedstawienia wyników badań posłom na Sejm RP oraz za poparcie ogłoszenia drukiem niniejszej książki. Zaangażowanie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego umożliwiło nam realizowanie projektu w dogodnych warunkach, pozwalających skoncentrować się na omawianym zagadnieniu. Niniejsza praca zbiorowa nie ukazałyby się, gdyby nie przychylność Kancelarii Sejmu i zgoda na jej wydanie przez Wydawnictwo Sejmowe. Bardzo dziękujemy dyrektorowi Tomaszowi Glanzowi oraz całemu zespołowi Wydawnictwa. Szczególne podziękowania należą się oczywiście Autorom poszczególnych rozdziałów monografii, ale to czytelnik oceni, czy nasz projekt się powiódł. Będziemy zadowoleni z rezultatów, jeśli przedłożone rozważania przydadzą się w debatach o wolności słowa i religii. A że debatom tym nigdy nie będzie końca, pokazuje praktyka prawna i życia społecznego. Zawsze jednak liczy się wrażliwość intelektualna na konstytucyjnie chronione wartości.
Kraków – Warszawa, 6 stycznia 2016 roku
